Substitutie: vervang uw gevaarlijke stoffen door een veiliger en duurzamer alternatief
Het vervangen van gevaarlijke chemicaliën door veiligere chemische stoffen of technieken kan leiden tot flinke voordelen voor uw bedrijf, voor het milieu en voor de gezondheid van werknemers en consumenten. Maar welke voordelen zijn dit precies en welke hulp kunt u krijgen bij vervanging?
Bedrijven die zogenaamde zeer zorgwekkende stoffen(externe link) uitstoten hebben verplichtingen:
- Zij zijn op grond van het Activiteitenbesluit(externe link) verplicht om mogelijkheden voor vervanging van deze stoffen te onderzoeken.
- Ook op basis van de arbo-regelgeving(externe link) gelden verplichtingen voor het onderzoeken van mogelijkheden om bepaalde stoffen te vervangen.
- Bedrijven die zeer zorgwekkende stoffen uitstoten via de lucht(externe link) hebben de verplichting om de emissie zoveel mogelijk te vermijden – bijvoorbeeld door substitutie van de ZZS – en om hun bevoegd gezag hier elke vijf jaar over te informeren.
Het publiek wordt steeds kritischer over het gebruik van gevaarlijke stoffen in producten en de uitstoot naar het milieu. Bedrijven die duurzame alternatieven gebruiken hebben daardoor vaak een beter imago. Bovendien heeft een bedrijf dat vroegtijdig een gevaarlijke stof vervangt die op de Europese kandidaatslijst van SVHC-stoffen(externe link)[1] staat een voorsprong op de concurrentie.
Soms kunt u vervanging van een stof combineren met een andere vorm van verduurzaming, zoals gebruik van hernieuwbare bronnen (bijvoorbeeld biobased stoffen(externe link)) of een circulair(externe link) productontwerp.
Lees de webpagina(externe link) van ECHA over dit onderwerp voor meer informatie.
Verplichtingen vanuit REACH
Vanuit de REACH-wetgeving bestaan verplichtingen voor stoffen die aangewezen zijn als zeer zorgwekkende stoffen voor autorisatie (SVHC). Als de stof die u nu gebruikt onder de Autorisatieprocedure valt, dan heeft u de keuze uit vijf mogelijkheden:
• Vervang de stof door een alternatieve stof of pas uw productieproces zo aan dat u de stof niet langer hoeft te gebruiken
• Stap over op andere voorwerpen waar de stof niet inzit
• Dien een aanvraag voor Autorisatie in
• Zorg dat uw gebruik van de stof onder een bestaande Autorisatie kan komen te vallen
• Staak het gebruik van de stof binnen de EU
Vervanging van een stof kan ook aan de orde zijn als de stof die u gebruikt niet geregistreerd is, maar u deze wel in hoeveelheden van 1 ton of meer per jaar wil gaan produceren of invoeren van buiten de EU. In dat geval kunt u kiezen deze stof te registreren of kunt u nagaan of u deze stof kan vervangen voor een stof die al wel geregistreerd is en wordt geleverd door een leverancier binnen de EU. Dit geldt ook voor stoffen die niet als zeer zorgwekkend zijn bestempeld.
Wat is vervanging?
Met ‘vervanging’ bedoelen we de toepassing van een andere stof, proces, voorwerp of dienst met behoud van dezelfde functionaliteit. Vervanging kan voor uw bedrijf een goede oplossing zijn. Maar ook hier moet u zorgvuldig te werk gaan. Ook de vervangende stof moet worden beoordeeld op de gevolgen voor mens en milieu. Ook de werking van de vervangende stof moet worden onderzocht.
Vervangen van stoffen: hoe doe ik dat?
In sommige gevallen is vervanging van een stof eenvoudig. Dit is geval als er een veiligere stof met dezelfde gewenste eigenschappen bekend is, die gemakkelijk in een productieproces is in te passen. Vervanging is complexer als een stof zeer specifieke eigenschappen bezit en alternatieven nog onbekend zijn. Er bestaat geen standaardmethode die geschikt is voor ieder bedrijf. Waar de ene methode of toepassing wel werkt, hoeft dat bij een andere onderneming niet het geval te zijn. U zult onderzoek moeten doen naar het meest geschikte alternatief.
ECHA heeft een webpagina(externe link) waar de route naar vervanging stapsgewijs wordt doorgenomen. In het kort komt dat neer op de volgende vijf stappen:
- Ken uw stof
Zorg ervoor dat u alle details over uw stof te weten komt. Wat zijn de voornaamste eigenschappen ervan? Welke invloed heeft uw stof op uw product of uw productieproces? Maak een onderscheid tussen uw eindproduct en uw productieproces. U kunt terugvallen op kennis die al in uw bedrijf aanwezig is en op kennis uit de literatuur over de stof.
- Ga op zoek naar alternatieven
Alternatieven zijn op verscheidene manieren te vinden. Een lijst met verschillende toolboxes, handvatten en praktijkvoorbeelden om u hierbij te helpen zijn te vinden op o.a.:
- SubsPort(externe link): tools, praktijkvoorbeelden en stapsgewijze handvatten bij keuze van alternatieven
- OECD(externe link) Substitution and Alternatives Assessment Toolbox : tools om veiligere alternatieven te vinden en te beoordelen, incl. verwijzingen naar praktijkvoorbeelden en relevante internationale regelgeving
- ChemSec Marketplace(externe link): een plek waar aanbieders van alternatieven en klanten in contact kunnen komen
- US-EPA Safer Choice(externe link): lijst met veiligere chemicaliën, handvatten voor beoordeling van alternatieven, inclusief praktijkvoorbeelden
- BizNGO(externe link): richtlijnen voor proces van overgang naar veiligere chemicaliën, inclusief praktijkvoorbeelden
- Lowell Center for Sustainable Production(externe link): kader voor het efficiënt selecteren van geschikte alternatieven
- Enterprise Europe Network(externe link): ondersteuning van bedrijven die willen innoveren, ook op het gebied van chemie
- Vergelijk de alternatieven
Beoordeel alle mogelijke alternatieven en vergelijk ze met elkaar. Neem in uw vergelijking ook aspecten mee als het gebruik van energie en grondstoffen, terugdringen van afval en aspecten op sociaal gebied. Voor chemische alternatieven dient u ook te letten op de aspecten als Risico (gevaarseigenschappen en blootstelling), Indeling en Toxicologische eigenschappen. Ga ook na of deze alternatieven misschien al door ECHA of een van de Lidstaten zijn aangemeld voor nader onderzoek.
- Voer testen uit
Als u een geschikte alternatieve stof of methode gevonden heeft, probeer deze dan eerst uit. Kijk niet alleen naar de gevolgen ervan voor uw productieproces, maar ook naar de eventuele gevolgen voor mens en milieu. Als de uitkomst van uw test positief is, kunt u verder gaan en de stof of methode implementeren. Valt de test negatief uit, ga dan op zoek naar andere alternatieven.
- Vertel het uw keten
Breng zowel uw afnemers als uw toeleveranciers op de hoogte van wat u aan het doen bent. De implementatie van een alternatieve stof kan ook voor hen gevolgen hebben. Zo kan het vor deze partijen bijvoorbeeld makkelijker worden om aan bepaalde wettelijke eisen te voldoen en kunnen bepaalde risicobeheermaatregelen worden aangepast of achterwege gelaten worden. Denk ook aan publicatie. Door over uw alternatieve stof te publiceren, helpt u niet alleen anderen op hun zoektocht naar alternatieve mogelijkheden, maar kunt u ook uw concurrenten voor blijven.
ECHA heeft een webpagina(externe link) waar de route naar vervanging stapsgewijs wordt doorgenomen. In een rapport(externe link) benoemt ECHA ook de strategie om vervanging van stoffen voor duurzame alternatieven te faciliteren.
De Rijksoverheid biedt vanuit de topsector chemie mogelijkheden voor medefinanciering(externe link) aan (MKB) bedrijven die zeer zorgwekkende stoffen willen vervangen.
[1] Stoffen die ernstige en vaak onomkeerbare gevolgen kunnen hebben voor de gezondheid van de mens en voor het milieu, kunnen worden geïdentificeerd als Substances of Very High Concern – SVHC’s (kandidaatslijst). De Nederlandse overheid heeft ook een lijst met Zeer Zorgwekkende Stoffen(externe link): deze lijst is langer, omdat hierop ook stoffen opgenomen zijn die een zelfclassificatie(externe link) als CMRhebben, om uiteenlopende redenen nog niet geprioriteerd zijn voor de kandidaatslijst of om andere redenen vanuit (inter)nationale kaders om aandacht vragen.
